50 ára forvarnastarf Krabbameinsfélagsins

Fyrir 50 árum þegar Þorvarður Örnólfsson hóf störf hjá Krabbameinsfélagi Reykjavíkur 1975, reykti ríflega helmingur unglinga sem brautskráðust úr grunnskóla og ekki var óalgengt að tólf ára börn væru byrjuð að reykja. Í nokkur ár þrammaði Þorvarður einn síns liðs um landið dragandi á eftir sér níðþunga kvikmyndavél og eftirminnilegar myndir um lungnauppskurði sem fljótlega urðu landsfrægar. Síðar fékk hann fé til að ráða til sín fólk og varð undirritaður svo heppinn að fá að starfa með honum að fræðslumálum og heimsækja flesta skóla landsins árlega með fræðslu um krabbamein og forvarnir.

 

 

Námskeið í reykbindindi

 

Þúsundir Íslendinga um allt land nýttu sér síðan námskeið Krabbameinsfélagsins í reykbindindi á árunum 1984-91 og margir sem ekki komust á námskeiðin fengu aðstoð gegnum síma. Sú reynsla nýttist svo seinna þegar fyrsti formlegi reyksími Norðurlandanna var opnaður í Svíþjóð 1998 og á Íslandi árið 2000.

 

Reyksíminn

 

Ísland var á þeim árum framarlega í þróun hágæðasímaþjónustu til að styðja fólk til reykbindindis. Árangursmat í Svíþjóð sýndi að íslenski reyksíminn var eitt kostnaðarhagkvæmasta úrræði heilbrigðiskerfisins á sínum tíma. Þetta var síðan staðfest 2009 í lokaritgerð í lýðheilsufræði við Háskólann í Reykjavík.

 

Aðkoma lækna

 

Umfangsmiklar norrænar rannsóknir á aðkomu lækna að því að styðja fólk til reykbindindis sýndu eindregið að læknar vildu aðgang að fyrsta flokks sérfræðingum til að vísa sjúklingum sínum til. Rannsóknir sýna að hver sjúklingur þarf að meðaltali átta klukkustunda stuðning til að ná þeim árangri að hætta að reykja. Þar var reyksíminn haukur í horni og hafði veruleg áhrif á vilja lækna til að hvetja sjúklinga til að hætta að reykja.

 

Óbeinar reykingar barna

 

Ísland var leiðandi í að uppræta óbeinar reykingar barna. Norrænar rannsóknir sýndu að þetta gerðist ótrúlega hratt, á fjögurra ára tímabili, í kjölfar sameinaðs átaks krabbameinsfélaga allra Norðurlandanna eftir að búið var að greina með rannsóknum hvað það var sem líklegast var að hefði áhrif.

 

Lærdómur til framtíðar

 

Það sem aðrir geta helst lært af þessum fordæmum er að allt er þetta grundvallað á langtímarannsóknum þar sem fyrst eru gerðar rannsóknir á ástandi mála áður en aðgerðir eru hannaðar og árangrinum síðan fylgt eftir með endurteknum rannsóknum þar til markmiðum er náð.

 

Ásgeir R. Helgason

Höfundur er doktor í læknavísindum, dósent í sálfræði við HR og sérfræðingur hjá Krabbameinsfélaginu.